martes, 30 de setembro de 2014

A velocidade do frío



 Hai maneiras e maneiras de dicir algo. En literatura, polo menos na actual, non é frecuente que cada frase vaia impregnada dunha sensación intensa. Moitas veces non é necesario; segundo a natureza do escrito, podería mesmo ser contraproducente, coma un pau nas rodas dunha lectura en condicións. Non é o caso d'A velocidade do frío, novela de Manuel Seixas aparecida alá por 1996.
Nela, cada frase debe levar aparellada unha sensación, e tal é o que sucede. A sensación é máis ou menos agresiva, coma ó olfacto o era o alcol que antes se empregaba para desinfectar feridas. Porque feridas hainas aquí a eito. Feridas que mal poden curar. Hai dous protagonistas, dous trastornados, cada un polas rúas razóns. Teñen en común unha muller morta, se ben por causas distintas. Un procura a xustiza, o outro a morte. Particular é, por certo, a súa relación. Pode apreciarse no momento no que os seus camiños se cruzan nunha noite de bebedela e malos recordos que, segundo o pactado entre ámbolos dous, rematará cun deles asasinando ó outro de xeito que pareza un accidente.
É unha novela que non deixa indiferente, algo que en 2014 resulta escaso. Páxinas e páxinas de frases curtas non exentas de humor, encadeadas coma os disparos dunha ametralladora de groso calibre, en parágrafos reiterativos cando teñen que selo, que é cando supoñen unha transcrición da demencia.
A velocidade do frío gañou daquela un premio gordo de novela. Hoxe sería impensable que atopara sequera editor. Por exemplo, a imaxe que se ofrece dun dos protagonistas, maltratador doméstico, dista moito da aceptada no tempo presente; non aparece coma unha criatura grotesca e diabólica, calculadora e desapiadada, senón coma unha persoa torturada pola culpa e por un problema permanente no xénero humano: a impotencia de de non ter feito no seu momento o que debera, que evitaría para o caso a traxedia. Só por iso xa non pasaría o corte.
Outro cravo na tapa do cadaleito da novela se a quixera publicar agora sería a súa influencia musical. Que Manuel Seixas é músico coñécese decontado, abonda cunha lectura superficial. Tanto é así, que anos despois fixo algo moi lóxico e hoxe igualmente inaudito: converteu a novela en disco.

martes, 23 de setembro de 2014

Os tempos nunca chegados



A nosa xeración -a de Ferreiro e a miña- amou encarnizadamente a beleza do mundo, arelou liberdades e quixo coñecer a plenitude do tempos. Estes non chegaron, non deron chegado. Os que nos chamaban “existencialistas” con desprezo non saben a razón que tiñan. Hai un amargor en todos, que en Ferreiro é acedume e desconfianza, pesimismo bestial, en suma, que percorre O minotauro de enriba a embaixo.

(Do prólogo de X. L. Méndez Ferrín)


Ten dito Xosé Fernández Ferreiro que O Minotauro (Sotelo Blanco, colección Medusa, 1989) é a novela súa da que se sente máis orgulloso, malia ter pasado máis ben desapercibida. Puido deberse isto a moitos motivos: escasa promoción, outra moda vixente no momento, ou directamente repulsión por parte do lector. Pero desde logo, se de algo pode presumir, é de forza distintiva.
A novela está ambientada no hipotético (non sei se alegórico) país de Zambomba, colonia inglesa da que os ingleses se desentenden en todo o que non sexa a explotación da súa riqueza mineira. E alí todo o que non é iso é terriblemente cruel e sanguento. Hai pasaxes da novela que, de ter sido adaptada ó cinema, ou non terían acadado o corte final ou teríanlle valido ó filme a etiqueta de pertencente ó xénero gore. Porque vexamos: Temos ó gobernante do país, un homiño ruín que gustaría de ser chamado xeneral pero debe contentarse con ser chamado xefeciño. Este xefeciño é castrador por diversión e ten unha filla de mentalidade infantil que está namorada do descoñecido que a violou un día á beira do río. Viven nun palacio que antes foi cárcere e orixinalmente mosteiro, ata que mataron a tódolos misioneiros. E disque os sotos deste palacio consisten nunha rede de túneles onde vive xustamente o minotauro ó que alude o título, un home con cabeza de boi que, segundo os rumores, é irmán do xefeciño. O da castración (na praza maior) é, por certo, costume recente: antes organizaban concursos de peidos, habilidade seica moi valorada nun home naquel lugar. A luxuria está presente, normalmente aliada coa bestialidade (algúns persoeiros gustan de mesturar sexo e canibalismo antes, durante ou despois do acto), e tamén a maxia, por moito que moitos lugares leven nome de santo. Afírmase que a raza dos seus habitantes é o produto do apareamento dunha serpe xigante cun gorila xigante. E, segundo unha lenda, o río que atravesa o país converterase un día nunha enorme anaconda que o arrasará todo. Mais, de momento, os seus nativos teñen dabondo con conter as incursións dos seus (en teoría) compatriotas da rexión da Corda Negra, os chamados “búfalos”, que periodicamente asolan e saquean o resto do territorio. O ton pesimista nivel extremo evidénciase no feito de que non se vexa que este ciclo traia xamais cambio positivo. Os zambombanos seguen adorando as diversións salvaxes malia que tamén deban padecelas; na novela explícase que isto é así porque forma parte da súa natureza, que nin forasteiros nin misioneiros lograrán mudar. Os xefeciños sucédense. Algún foi antes líder de grupo rebelde oculto na selva, e nada máis acadar o poder prometeu rematar coa barbarie, para ó final recaer nela. Todo dexenera unha vez máis.
A idea central reside nese continuo nacer-morrer-renacer, inexorable e desesperanzado. Ó comezo sinalei como unha das razóns da pouca popularidade desta novela o rexeitamento que podería provocar no lector, polo menos no que acode á literatura en busca de todo o agradable que non atopa na vida, ou non na cantidade desexada. Pois O minotauro non é nada compracente. Sen ser o que se di explícita, pon en evidencia o que nos que nos desgusta, pero co que ó tempo non podemos evitar concordar.

luns, 15 de setembro de 2014

Os vagabundos millonarios

Foto: Charles Rondeau
"A ti o que che pasa é que non tes gana de facer nada". Así me dixo un día, sen malicia, o garda xurado dunha oficina na que traballei durante un tempo. Creo lembrar que falabamos de plans de futuro e eu dixéralle que non tiña intención nin de facer as Alemañas (nin as Inglaterras) nin de preparar oposicións. O home era un madrileño descendente de andaluces, de pasado castrense e ideoloxía bastante inclinada cara a dereita; el sempre se definía, con humor, coma dereitón, de feito. Un deses á-vida-hai-que-botarlle-collóns que xamais consentiría en admitir que a sorte non se busca, senón que é ela a que nos elixe, a que nos fai. A frase é dun filme barateiro dos cincuenta, en boca da moza dun gánster, nova aínda pero de volta de todo, dirixida a un rapaz de campo emprendedor e conformista.
Tamén estes días anda moita xente a se cagar no concepto de home feito a si mesmo, a propósito dos pasamentos, moi seguidos no tempo, de dous empresarios que se axustarían a el, polo menos segundo os persoeiros interrogados ó pé dos seus cadaleitos. Á fin semellan decatarse os que maldin de algo para min obvio desde hai moito: a práctica imposibilidade de acadar un porvir pracenteiro e escaso en sustos soamente a forza de teimosía se a fortuna (ou, no caso dos falecidos, o vínculo de sangue) non acompaña. Ata agora, a mensaxe de positivismo cego caía do ceu coma un pack de botellíns de auga mineral nun deserto de condenados a unha morte lenta e dura. Bebían a auga e tiñan a sensación de que lles mataba a sede moito máis do que o facía. Agora comezan a ver que a auga que foron gardando se evaporou coa calor.
Aparte disto, é boa cousa este aparente desengano. Desde logo, moito mellor ca falsa idea anterior de que vivir arrastro dignifica ó individuo por sistema. A Luis Buñuel chamábanlle raro porque opinaba que a indixencia non embellece, senón que envilece. Os seus vagabundos de Viridiana son brutais polo costume de facer o que sexa por un cornecho de pan. Pois, segundo a moral ata agora imperante, aqueles vagabundos deberan ter rematado millonarios. Incrible? Non tanto. Moitos levan picado.

luns, 8 de setembro de 2014

Baudelaire con navalla de resorte



Chaque jour vers l'enfer nous descendons d'un pas.

Ne cherchez plus mon coeur; les bêtes l'ont mangé.



No ano 89, Sotelo Blanco tirou na súa colección Literaria a segunda colaboración entre o escritor J. A. M. e mailo ilustrador Anxo Baranga, logo de “Un pequeno favor e outros relatos de humor perverso”, aparecido na colección Medusa cinco anos antes. Esta segunda entrega titulouse O ollo pecho e outras historias desagradables. Compoñíana cinco relatos, cada un deles precedido dunha cita de Charles Baudelaire coma a de aí enriba e cada un deles coma unha ladaíña de demente, ou máis ben de enfermo social. O que dá título ó libro resulta ben actual; cito: "Dez anos atrás, un estudante constituía unha ameaza encuberta para o sistema. Hoxe é o anticipio dunha case segura futura inutilidade". Cinco relatos con sabor a sangue, a aceiro afiado, a seme e a fel. É un libro que ten o seu mérito, pois acada a distinción mesmo sen saír do rego estándar da narrativa galega dos anos 80: a prosa poética. Neste sentido, non libra dalgún lugar común propio do xénero, como é, poño por caso, a idealización da muller de poder oculto que para darse a valer precisa dobregar ó home; é o de sempre, un trasunto desa figura idolatrada por algúns deles, máis ben pouco receptivos á poesía, por certo: a nai. Mais estas eivas non chegan a resultar significativas para a intención que se persegue: un realismo ultrasucio e divagante de chutes de heroína e bragas manchadas do que non sería raro que William Burroughs tivera gustado se nacera entre Cambre e Xinzo da Limia.

N'As Pequenas Esquecidas, falo sen pretensión ningunha de transcendencia, e nin sequera de profundidade crítica, desa narrativa galega que, malia caer lonxe diso que chaman “alta literatura”, foi dalgún xeito rompedora, ousada, necesaria e inxustamente enterrada. O ollo pecho tiña que estar aquí, sen dúbida. Na súa contracapa, indican os editores que naquel tempo xa había media ducia de narradores a seguir este camiño “no panorama da narrativa galega, aínda tan pechada en si mesma, tan tímida, tan apegada á tradición”. Seis. Xa vedes que vintecinco anos, para algunhas cousas, supoñen pequeno cambio.

Dos autores, que tiñan fundado no seu día en Barcelona o grupo teatral Terceiro andar, Anxo Baranga, que aporta as dezaseis láminas de trazo violento en rigoroso branco e negro e contraste alto que ilustran os relatos, é o único que semella activo na produción artística. O autor, polo menos para min, é unha incógnita. Ignoro se ficou no barrio baixo outro nome, mais, como J. A. M., o único que podo ofrecervos é a fotografía da lapela





e toda a información que nela figura: que naceu en Peites, aldea do sur da provincia de Lugo. Tamén penso que, se este jicho de aspecto hippie ou beatnik e ollar indescifrable chegara a ler hoxe o que veño de escribir, probablemente pensaría: "Este neutro [cidadán civil, segundo o glosario de termos de slang da última páxina] non ten puta idea".